Arcydzięgiel Litwor (Archangelica officinalis)

Dwuletnia roślina z rodziny Baldaszkowatych, występuje w Europie Północnej i Środkowej oraz na Syberii. W Polsce dziko rosnącą można ją spotkać w Sudetach i Karpatach, nad brzegami potoków, na wilgotnych łąkach w szuwarach zaroślach wierzbowych, glebach bogatych w Azot. Jest pod ścisłą ochroną. Do celów leczniczych, kosmetycznych oraz spożywczych jest uprawiana. Słowiańskie znachorki zalecały dzięgiel lekarski jako zabezpieczający od "uczarowania" stale noszony przy sobie dzięgiel chroni od uroków, czarownic i przed siłami nieczystymi (duchami etc). Obecnie arcydzięgiel należy do niezbyt u nas znanych przypraw ziołowych.
         Uprawa dzięgla jest prosta, więc bez problemu można go hodować w przydomowym ogródku. Nasiona, sieje się wprost do piaszczystej gleby, w lekko zacienionym miejscu. Jeśli rośliny wyrastają zbyt gęsto, trzeba je przerywać i dbać o to, żeby gleba była wilgotna i opielona. Na jedną rodzinę w zupełności wystarczy kilka tych roślin. Arcydzięgiel wydaje w pierwszym roku rozetę przyziemnych długoogonkowych liści, podwójnie lub potrójnie pierzastych. W drugim roku wytwarza łodygę do 2 m wysoką, okrągłą na przekroju, wewnątrz pustą, u góry rozgałęzioną. 
          Liście łodygowe mniejsze od dolnych, pojedynczo pierzaste, opatrzone dużymi pochwami obejmującymi łodygę.
           Kwiaty żółtawe lub zielonawe, zebrane w duże promieniowe baldachy o 20 - 40 promieniach. 
           Po pierwszym roku wegetacji rośliny mają krótki palowy korzeń i w normalnych warunkach nie rozrastają się one silniej również w drugim roku, ponieważ roślina zakwita, wydaje owoce i ginie. Aby zwiększyć wzrost korzeni, obcina się pędy kwiatowe, co jednocześnie przedłuża okres życia arcydzięgla do trzech lat. 
           Do celów leczniczych wykopuje się we wrześniu korzenie i kłącza w drugim lub trzecim roku wegetacji, myje się je i pokrojone w plastry i suszy. Korzeń Arcydzięgla należy przechowywać w miejscu suchym i zacienionym. 
           W całej roślinie a głównie w korzeniu znajduje się olejek eteryczny, kwas angelikowy, angelicyna, imperatoryna, kwas walerianowy i m. in. ksantotoksol.
           Przetwory z korzenia arcydzięgla podawane doustnie zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i śliny wskutek odruchu wywołanego gorzkim smakiem wyciągów. Pobudzają również wytwarzanie enzymów trawiennych w żołądku ( pepsyny i pentagastryny). Zwiększone jest też wydalanie moczu i potu, co przyspiesza eliminacje zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Składniki olejku eterycznego arcydzięgla działają rozkurczowo. Stąd przetwory z arcydzięgla są stosowane jako leki wiatropędne.
Angelicyna,  wyróżnia się działaniem uspokajającym, ponadto arcydzięgiel wzmaga odporność
układu nerwowego i w pewnym stopniu przypomina działanie korzenia żeń-szenia. Olejek eteryczny z arcydzięgla wykazuje ponadto własności bakterio- i grzybobójcze. Na skórę olejek wywiera działanie znieczulające, które utrzymuje się przez kilka godzin.
            Przetwory z korzenia arcydzięgla mają zastosowanie w zaburzeniach trawiennych spowodowanych niedoborem soku żołądkowego, żółci i soku trzustkowego, wyrażających się bólami brzucha, wzdęciami, odbijaniem, brakiem łaknienia i nieregularnymi wypróżnieniami. Można je również podawać w stanach skurczowych żołądka, dróg żółciowych, zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym i utrudnionym jej dopływie do dwunastnicy. Ponadto dobre wyniki osiąga się, stosując przetwory z arcydzięgla w umiarkowanym pobudzeniu nerwowym.  Zewnętrznie stosuje się olejek arcydzięglowy do wcierań przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwświądowych.